اعتیاد چیست؟ این سوالی کلیدی برای ورود به بحثی مهم است. اعتیاد، بیش از یک عادت بد، یک اختلال پیچیده و مزمن مغزی بهشمار میآید که زندگی فرد را عمیقاً تحت تأثیر قرار میدهد. این وضعیت دارای علتها، علائم و پیامدهای جدی است. در ادامه، با نگاهی کاربردی و تخصصی، اما به زبانی روان، بررسی خواهیم کرد که اعتیاد چگونه بر مغز اثر میگذارد، چه خطراتی دارد، چطور میتوان با آن مقابله کرد، مراحل اساسی ترک آن چیست و چه روشهای درمانی موثری برای آن وجود دارد. با ما همراه شوید.
فهرست مطالب
اعتیاد پدیدهای شایع است، اما خوشبختانه راهکارهایی برای مقابله با آن وجود دارد. اعتیاد به معنای عدم توانایی در کنترل انجام کاری، مصرف مادهای یا استفاده از چیزی است، تا جایی که این رفتار میتواند به شما آسیب برساند. اگرچه اعتیاد بیشتر با قمار، مواد مخدر، الکل و استعمال دخانیات شناخته میشود، اما باید بدانید که امکان ایجاد انواع اعتیاد به تقریباً هر چیزی وجود دارد، از جمله:
مراحل ترک اعتیاد به طور کلی به 5 مرحله تقسیم می شوند که در ادامه به بررسی دقیق تر هر کدام می پردازیم:
اعتیاد یک علت مشخص و واحد ندارد؛ در واقع، با وضعیتی بسیار پیچیده روبرو هستیم. بخش مهمی از اینکه اعتیاد چگونه در فرد ایجاد و پیشرفت می کند، به تغییراتی که در شیمی مغز شما اتفاق می افتد، باز می گردد.
مصرف برخی مواد (مانند مواد مخدر یا محرک ها) و انجام بعضی فعالیت های خاص، مستقیماً بر مغز شما، به ویژه بر مرکز پاداش مغزتان، تأثیر می گذارند.
بیایید کمی به کارکرد طبیعی مغز نگاه کنیم. انسان ها به طور طبیعی و بیولوژیکی، طوری طراحی شده اند که به دنبال کسب پاداش باشند. این پاداش ها اغلب از رفتارهای سالم و ضروری برای بقا ناشی می شوند.
برای مثال، وقتی کنار عزیزانتان هستید یا یک غذای خوشمزه می خورید، بدن شما ماده ای شیمیایی به نام دوپامین آزاد می کند. این دوپامین حس لذت و رضایت را در شما ایجاد می کند و باعث می شود بخواهید آن تجربه را تکرار کنید. این یک چرخه طبیعی و سالم است: شما به دنبال تجربه هایی می روید که پاداششان احساسات خوب است.
این تأثیر مخرب می تواند یک میل و انگیزه ناسالم در شما ایجاد کند؛ به این معنی که به جای لذت بردن از فعالیت های سالم، به دنبال کسب لذت بیشتر و شدیدتر از آن ماده یا فعالیت خاص باشید.
علاوه بر تغییرات شیمیایی مغز، عوامل دیگری نیز می توانند احتمال ابتلا به اعتیاد را افزایش دهند:
از مهم ترین علائم یا رفتارهای رایج در اعتیاد به مواد می توان به موارد زیر اشاره کرد:
در اینجا ۱۰ مورد از اثرات سوءمصرف مواد که شناسایی کرده ایم، همراه با توضیح مختصری برای هر کدام، آورده شده است. هدف ما این است که شما درک بهتری از خطرات و نشانه های اختلال مصرف مواد پیدا کنید و همچنین دلیلی برای امیدواری و مسیری برای دریافت کمک پیش روی خود ببینید.
از آنجایی که تغییر بسیار دشوار است، داشتن یک راهنما هنگام تلاش برای ترک اعتیاد به مواد، الکل یا یک رفتار خاص، مفید است. تحقیقات نشان می دهد که مراحل زیر می توانند به شما در حرکت به سمت اهداف بهبودی تان کمک کنند. بیشترین شانس موفقیت را زمانی خواهید داشت که تمام پنج مرحله را دنبال کنید.
۱. یک تاریخ برای ترک تعیین کنید. شاید انتخاب یک تاریخ معنادار مانند یک رویداد خاص، سالروز تولد یا سالگرد ازدواج مفید باشد.
۲. محیط خود را تغییر دهید. هرگونه یادآور اعتیادتان را از خانه و محل کار خود حذف کنید. به عنوان مثال، از افرادی که شما را به درگیر شدن با موضوع اعتیادتان (مواد، الکل یا رفتار خاص) تشویق می کنند، فاصله بگیرید. اگر سعی دارید مصرف الکل را ترک کنید، تمام نوشیدنی های الکلی، دربازکن های بطری، لیوان های شراب و چوب پنبه کش ها را دور بریزید. اگر سعی دارید قمار را ترک کنید، هرگونه کارت بازی، بلیت بخت آزمایی یا ژتون پوکر را حذف کنید. همچنین، به دیگران اجازه ندهید از آن ماده یا رفتار مرتبط با اعتیاد در خانه شما استفاده کنند یا یادآورهای آن را به خانه شما بیاورند.
۳. حواس خود را پرت کنید. به جای تسلیم شدن به میل شدید (وسوسه) مصرف، فعالیت های جایگزینی پیدا کنید، مانند پیاده روی کردن یا زنگ زدن به یک دوست یا عضو خانواده برای صحبت کردن، تا زمانی که آن میل شدید بگذرد، مشغول بمانید. برای مقابله با چیزهایی که باعث برانگیخته شدن ولع شما می شوند (محرک ها)، مانند قرار گرفتن در محیطی که دیگران در حال مصرف هستند، آماده باشید.
۴. تلاش های قبلی خود برای ترک را مرور کنید. به آنچه مؤثر بود و آنچه نبود فکر کنید. در نظر بگیرید که چه چیزی ممکن است به عود (لغزش) شما کمک کرده باشد و بر اساس آن تغییراتی ایجاد کنید.
۵. یک شبکه حمایتی ایجاد کنید. با خانواده و دوستان خود صحبت کنید و از آنها بخواهید شما را تشویق و حمایت کنند. به آنها اطلاع دهید که در حال ترک هستید. اگر آنها خودشان آن ماده یا رفتار مورد اعتیاد شما را مصرف یا انجام می دهند، از آنها بخواهید که این کار را جلوی شما انجام ندهند. اگر مواد را از فروشنده ای می خرید، باید به او اطلاع دهید که در حال ترک هستید؛ از او بخواهید دیگر با شما تماس نگیرد و به شما مواد نفروشد. همچنین، شاید بهتر باشد با متخصص سلامت (پزشک یا مشاور) خود در مورد بهترین روش ترک برای شما صحبت کنید. ممکن است داروهایی وجود داشته باشد که بتوانند این روند را برای شما آسان تر کرده و شانس موفقیت تان را افزایش دهند.
اگر میخواهید با یک متخصص مغز و اعصاب در مورد مشکلات اعتیاد خودتان صحبت کنید با خواندن مقاله بهترین کلینیک مغز و اعصاب تهران با بهترین ها در تماس باشید.
مواد (مانند مخدرها یا برخی داروها) می توانند در عملکرد طبیعی سلول های عصبی مغز (نورون ها) اختلال ایجاد کنند. نورون ها با استفاده از پیام رسان های شیمیایی به نام «انتقال دهنده های عصبی» با هم ارتباط برقرار می کنند (سیگنال ها را ارسال، دریافت و پردازش می کنند). مواد این فرآیند را به روش های مختلفی مختل می کنند:
۱. تقلید از پیام رسان های طبیعی: ساختار شیمیایی برخی مواد، مثل ماری جوانا یا هروئین، بسیار شبیه به انتقال دهنده های عصبی طبیعی بدن ماست. این شباهت باعث می شود بتوانند به نورون ها بچسبند و آن ها را فعال کنند. اما این فعال سازی، طبیعی نیست و باعث می شود پیام های اشتباه و غیرعادی در شبکه ارتباطی مغز ارسال شود.
۲. دستکاری پیام رسان های طبیعی: مواد دیگری مثل آمفتامین و کوکائین، مستقیماً سیستم انتقال دهنده های عصبی طبیعی را دستکاری می کنند. آن ها یا باعث می شوند نورون ها مقدار بسیار زیادی از این پیام رسان ها را به طور ناگهانی آزاد کنند، یا جلوی بازجذب و استفاده مجدد آن ها را می گیرند (این کار با مختل کردن پروتئین های خاصی به نام «ناقل ها» یا Transporters انجام می شود). نتیجه هر دوی این کارها، تقویت بیش از حد یا ایجاد اختلال شدید در ارتباطات عادی بین نورون هاست.
مصرف مواد می تواند نواحی مهمی از مغز را که برای عملکردهای حیاتی و روزمره ما ضروری هستند، تغییر دهد. این تغییرات می توانند به «مصرف اجباری» مواد (یعنی اعتیاد) منجر شوند. سه ناحیه کلیدی مغز که در اعتیاد نقش اساسی دارند عبارتند از:
همه ما با خطرات جسمی ناشی از سوءمصرف مواد آشنا هستیم. اما این مشکل، خطرات دیگری نیز به همراه دارد که می توانند به همان اندازه، زندگی فرد و خانواده اش را ویران کنند.
جالب است بدانید که در بسیاری موارد، همین خطرات غیرجسمی هستند که در بلندمدت، آسیب های بسیار عمیق تر و جدی تری ایجاد می کنند. این خطرات، در کنار آسیب های جسمی، شامل خطرات مالی، اجتماعی و روانی می شوند. بیایید نگاهی دقیق تر به هر کدام بیندازیم.
کاملاً واضح است پولی که صرف خرید مواد یا الکل می شود، می توانست خرج موارد ضروری تر و بهتری در زندگی شود. اگر از نظر مالی وضعیت کاملاً مرفهی نداشته باشید، این فشار مالی خیلی زود خودش را نشان می دهد:
به طور خلاصه، سوءمصرف مواد می تواند منجر به از دست دادن شغل، تصمیم گیری های مالی غلط، تحمیل هزینه های پزشکی سنگین و مشکلات جدی در تأمین معاش شود. اگر خودتان یا یکی از عزیزانتان با این مشکل درگیر هستید، دریافت کمک تخصصی برای جلوگیری از این عواقب مالی ویرانگر، بسیار ضروری است.
با پیشرفت اعتیاد، احتمالاً متوجه تغییرات ناگواری در روابط اجتماعی خود خواهید شد:
بنابراین، اعتیاد شما را در معرض از دست دادن حمایت اجتماعی دوستان و خانواده و همچنین مشکلات قانونی قرار می دهد. کمک گرفتن به موقع می تواند از بروز یا تشدید این خطرات جلوگیری کند.
سوءمصرف مواد به شدت به سلامت جسمی شما آسیب می زند. این آسیب ها می توانند کوتاه مدت یا بلندمدت باشند:
شاید بتوان گفت خطرات روانی ناشی از سوءمصرف مواد، از پیچیده ترین و جدی ترین پیامدهای آن است. بسیار رایج است که مشکلات سلامت روان و اعتیاد، یک چرخه معیوب را تشکیل دهند که در آن، هر کدام دیگری را تقویت و تشدید می کند. این ارتباط نزدیک به چند دلیل اصلی اتفاق می افتد:
درک این خطرات چندجانبه (مالی، اجتماعی، سلامتی و روانی) اهمیت اقدام سریع برای درمان و دریافت کمک را نشان می دهد.
برای درمان اعتیاد علاوه بر دارو به روانشناس نیز نیاز دارید. در مقاله روانشناس کیست با این متخصص آشنا شوید.
تحقیقات علمی نشان داده اند که برای درمان مؤثر اعتیاد به اپیوئیدها (مانند مسکن های تجویزی، هروئین یا فنتانیل)، دارو درمانی باید به عنوان اولین خط درمان در نظر گرفته شود. البته، این روش معمولاً در کنار نوعی رفتار درمانی یا مشاوره بهترین نتیجه را می دهد. همچنین، داروهای مؤثری برای کمک به درمان اعتیاد به الکل و نیکوتین نیز وجود دارد.
داروها و گاهی برخی دستگاه های پزشکی می توانند در مراحل مختلف درمان نقش مفیدی ایفا کنند. هدف کلی آن ها کمک به بیمار برای قطع مصرف مواد، باقی ماندن در مسیر درمان و جلوگیری از عود (بازگشت به مصرف) است. کاربرد اصلی این روش ها عبارت است از:
رفتار درمانی ها به افراد کمک می کنند تا نگرش ها و رفتارهای مرتبط با مصرف مواد را در خود شناسایی و اصلاح کنند. هدف این است که فرد مهارت های لازم برای مدیریت موقعیت های استرس زا و مقابله با عوامل محرکی که ممکن است او را به سمت مصرف دوباره سوق دهند، بیاموزد. رفتار درمانی همچنین می تواند تأثیر داروها را بیشتر کرده و به فرد کمک کند تا دوره درمان خود را کامل کند.
برخی از مهم ترین انواع رفتار درمانی مورد استفاده در درمان اعتیاد عبارتند از:
درمان TSF بر سه اصل کلیدی این برنامه ها تأکید دارد:
کلام آخر
پس از بررسی جنبه های مختلف، حالا می دانیم اعتیاد یک اختلال مغزی جدی، اما قابل درمان است. آگاهی از علائم اعتیاد و خطرات آن ضروری است، اما کلید اصلی بهبودی، کمک گرفتن از متخصصان است. فراموش نکنید که در این مسیر تنها نیستید. کلینیک روانپزشکی بیمارستان پارسا آماده است تا با ارائه خدمات تخصصی، شما و عزیزانتان را برای پشت سر گذاشتن این چالش یاری کند.