علت ناباروری در زنان چیست ؟ + شایع ترین علل آن
ماه هاست برای بارداری تلاش می کنید اما هنوز خبری نیست؟ شاید این سوال در ذهن شما هم باشد: “علت ناباروری در زنان چیست؟” شما تنها نیستید. درک نشانه ها، دلایل ناباروری زنان، روش های تشخیص و درمان های موجود، اولین قدم مهم در این مسیر است. این اطلاعات می تواند به شما در تصمیم گیری های آگاهانه و برداشتن گام های بعدی کمک کند.
فهرست مطالب
علائم ناباروری در زنان
اگر شما هم به دنبال جواب سوال ” دلیل ناباروری زنان چیست؟”، باید بگوییم در خانم ها علائم ناباروری می تواند شامل موارد زیر باشد:
- درد هنگام رابطۀ جنسی
- قاعدگی های (پریودهای) سنگین، طولانی یا دردناک
- خون قاعدگی تیره یا کم رنگ
- چرخۀ قاعدگی نامنظم
- تغییرات هورمونی
- شرایط پزشکی زمینه ای
- چاقی
- باردار نشدن
در ادامه، به بررسی دقیق تر هر کدام از این موارد می پردازیم:
1- درد هنگام رابطۀ جنسی
درد هنگام رابطۀ جنسی (که به آن دیسپارونیا هم می گویند) می تواند نشان دهندۀ وجود یک مشکل یا بیماری پنهان باشد که بر توانایی باروری شما تأثیر می گذارد. عفونت ها، اندومتریوز و فیبروم ها (توده های خوش خیم در رحم) از جملۀ این مشکلات هستند.
2- قاعدگی های (پریودهای) سنگین، طولانی یا دردناک
پریودهای سنگین ممکن است نشانه ای از وجود مشکلی باشند که روی باروری شما اثر می گذارد. بعضی خانم ها در دوران قاعدگی، چند روز خونریزی سبک دارند، اما بعضی دیگر معمولاً پریودهای سنگین همراه با دردهای شدید (گرفتگی یا کرامپ) را تجربه می کنند.
اگر پریودهای شما خیلی سنگین و دردناک است، ممکن است نشانۀ اندومتریوز باشد. در این بیماری، بافت هایی شبیه به بافت داخل رحم، در قسمت های دیگری از بدن شما رشد می کنند.
اندومتریوز خطر ناباروری را افزایش می دهد.
علائم دیگر اندومتریوز شامل این موارد است:
- درد مزمن لگن (نه فقط در زمان پریود)
- درد هنگام رابطۀ جنسی
- کمردرد
- خستگی
- حالت تهوع
- پریودهای نامنظم و لکه بینی
- مشکلات روده ای یا درد هنگام دفع مدفوع
3- خون قاعدگی تیره یا کم رنگ
اگر خون پریود شما همیشه کم رنگ تر از حالت عادی است، می تواند جای نگرانی داشته باشد. خون پریود معمولاً در روزهای اول به رنگ قرمز روشن است و در روزهای بعد ممکن است تیره تر شود.
خارج شدن خون خیلی تیره و مانده در ابتدای پریود هم می تواند یکی از نشانه های اندومتریوز باشد. اگر شما علائم دیگری هم دارید، بهتر است با پزشک مشورت کنید.
4- چرخۀ قاعدگی نامنظم
طول چرخۀ قاعدگی در افراد مختلف و حتی در یک فرد در زمان های مختلف، فرق می کند. اما خیلی ها چرخۀ منظمی دارند، یعنی فاصلۀ بین شروع دو پریودشان تقریباً ثابت است.
نامنظم بودن چرخۀ قاعدگی (مثلاً پریود نشدن در بعضی ماه ها) می تواند باعث ناباروری شود، چون نشان می دهد که تخمک گذاری شما ممکن است منظم نباشد. تخمک گذاری یعنی آزاد شدن تخمک از تخمدان.
علت تخمک گذاری نامنظم می تواند مشکلات مختلفی باشد، مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)، چاقی، کمبود وزن شدید و مشکلات تیروئید.
5- تغییرات هورمونی
نشانه های تغییرات هورمونی ممکن است خیلی واضح نباشند و شما متوجه آن ها نشوید یا دلیل اصلی شان را ندانید. پزشک با انجام آزمایش می تواند بعضی از مشکلات هورمونی را تشخیص دهد.
تغییرات در سطح هورمون ها می تواند باعث این موارد شود:
- افزایش وزن بی دلیل
- آکنۀ شدید
- سردی دست ها و پاها
- کاهش میل جنسی
- ترشح از نوک پستان
- رشد موهای زائد صورت
- نازک شدن موهای بالای سر
6- شرایط پزشکی زمینه ای
مشکلات پزشکی دیگری که می توانند روی باروری شما تأثیر بگذارند، شامل این موارد هستند:
- آسیب به لوله های فالوپ (لوله های رحمی) یا تخمدان ها
- یائسگی زودرس
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
- اندومتریوز
- سرطان و درمان های آن
7- چاقی
- یک پژوهش معتبر در سال ۲۰۱۸ نشان داده است که چاقی می تواند روی سلامت باروری تأثیر منفی داشته باشد.
- خانم هایی که اضافه وزن یا چاقی دارند، احتمال باردار شدنشان کمتر است و در دوران بارداری هم بیشتر در معرض خطر مشکلات هستند.
8- باردار نشدن
- اصلی ترین نشانۀ ناباروری این است که بعد از مدتی تلاش، باردار نمی شوید.
- معمولاً اگر خانمی بعد از یک سال تلاش برای بارداری، نتیجه نگیرد، پزشک ممکن است تشخیص ناباروری بدهد.
- اگر سن شما بیشتر از ۳۵ سال است، این زمان به ۶ ماه کاهش پیدا می کند؛ یعنی اگر بعد از ۶ ماه تلاش باردار نشدید، ممکن است پزشک بررسی های ناباروری را شروع کند.
درمان ناباروری زنان
اگر شما مشکل باروری دارید، نوع درمان پیشنهادی به علت مشکل شما و امکانات موجود در منطقۀ شما بستگی دارد.
برای اطلاع از امکانات موجود، می توانید از مراکز درمانی منطقۀ خود سوال کنید.
سه راه اصلی برای درمان ناباروری وجود دارد:
- داروها
- روش های جراحی
- روش های کمک باروری – مانند تلقیح داخل رحمی (IUI) و لقاح آزمایشگاهی (IVF)
حال در ادامه به بررسی دقیق تر هر یک از موارد بالا می پدازیم:
1- داروها
داروهای معمول برای درمان ناباروری شامل این موارد است:
- کلومیفن: به آزاد شدن ماهانۀ تخمک (تخمک گذاری) در خانم هایی کمک می کند که به طور منظم تخمک گذاری نمی کنند یا اصلاً تخمک گذاری ندارند.
- تاموکسیفن: جایگزینی برای کلومیفن است که اگر مشکل تخمک گذاری داشته باشید، ممکن است برایتان تجویز شود.
- متفورمین: مخصوصاً برای خانم هایی که سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) دارند، مفید است.
- گنادوتروپین ها: می توانند به تحریک تخمک گذاری در خانم ها کمک کنند و گاهی برای بهبود باروری آقایان هم استفاده می شوند.
- هورمون آزادکننده گنادوتروپین و آگونیست های دوپامین: انواع دیگری از داروها هستند که برای کمک به تخمک گذاری در خانم ها تجویز می شوند.
بعضی از این داروها ممکن است عوارضی مثل حالت تهوع، استفراغ، سردرد و گرگرفتگی داشته باشند.
برای اینکه بیشتر در مورد عوارض احتمالی هر دارو بدانید، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
اگر علت ناباروری شما مشخص نباشد، داروهایی که تخمدان ها را تحریک می کنند معمولاً توصیه نمی شوند، چون ثابت نشده که شانس بارداری را در این موارد بالا ببرند.
2- روش های جراحی
چند نوع عمل جراحی وجود دارد که هم برای تشخیص علت مشکلات باروری و هم برای کمک به درمان آن ممکن است انجام شوند.
- جراحی لولۀ فالوپ: اگر لوله های فالوپ (لوله های رحمی) شما بسته شده یا آسیب دیده اند، ممکن است برای باز کردن یا ترمیم آن ها به جراحی نیاز پیدا کنید. با جراحی می توان بافت های آسیب دیده یا چسبندگی ها را در لوله های فالوپ شما برداشت تا تخمک ها راحت تر بتوانند از آن ها عبور کنند. اینکه جراحی چقدر موفق باشد، به شدت آسیب لوله های شما بستگی دارد. یکی از خطرات احتمالی این جراحی، حاملگی خارج رحمی است؛ یعنی تخمک بارور شده به جای رحم، در جای دیگری (معمولاً لولۀ فالوپ) رشد کند.
- اندومتریوز، فیبروم ها و PCOS: برای درمان اندومتریوز، اغلب از جراحی لاپاراسکوپی استفاده می شود تا بافت های اضافی یا کیست ها (کیسه های پر از مایع) برداشته یا تخریب شوند. این روش همچنین ممکن است برای برداشتن فیبروم های زیرمخاطی (توده های کوچک داخل رحم) به کار رود
3- روش های کمک باروری
- تلقیح داخل رحمی (IUI): تلقیح داخل رحمی (IUI) یا تلقیح مصنوعی، روشی است که در آن اسپرم با استفاده از یک لولۀ پلاستیکی نازک که از دهانۀ رحم عبور داده می شود، مستقیماً به داخل رحم تزریق می شود. قبل از تزریق، اسپرم ها جمع آوری و شسته می شوند و بهترین و متحرک ترین آن ها جدا می شوند.
- لقاح آزمایشگاهی (IVF): لقاح آزمایشگاهی (IVF) روشی است که در آن تخمک در آزمایشگاه و خارج از بدن بارور می شود. برای شروع مراحل آی وی اف، شما داروهایی مصرف می کنید تا تخمدان هایتان تعداد بیشتری تخمک تولید کنند. سپس تخمک ها از تخمدان های شما برداشته شده و در آزمایشگاه با اسپرم لقاح داده می شوند. جنین تشکیل شده، بعداً به رحم شما منتقل می شود تا رشد کند.
- اهدای تخمک و اسپرم: اگر شما یا همسرتان مشکل ناباروری دارید که با روش های دیگر حل نمی شود، ممکن است بتوانید از تخمک یا اسپرم اهدایی برای بارداری استفاده کنید. استفاده از تخمک اهدایی معمولاً از طریق روش IVF انجام می شود. طبق قوانین فعلی (ممکن است قوانین در کشورهای مختلف متفاوت باشد)، افرادی که بعد از تاریخ مشخصی (مثلاً در متن اصلی ۱ آوریل ۲۰۰۵ ذکر شده) تخمک یا اسپرم اهدا می کنند، هویتشان ناشناس باقی نمی ماند. این به آن دلیل است که کودکی که از این طریق متولد می شود، حق دارد در بزرگسالی (مثلاً ۱۸ سالگی) هویت اهداکننده را بداند.
اگر نگران هزینه ها هستید در مقاله کاربرد بیمه ناباروری با انواع بیمه ها آشنا شوید.
دلایل ناباروری در خانم ها
یکی از شایع ترین دلایل ناباروری در خانم ها، مشکلات مربوط به تخمک گذاری است (یعنی زمانی که تخمک به طور منظم از تخمدان آزاد نمی شود). بعضی مشکلات باعث می شوند تخمک گذاری اصلاً اتفاق نیفتد و بعضی دیگر باعث می شوند فقط در بعضی از چرخه های قاعدگی تخمک گذاری انجام شود. مشکلات تخمک گذاری، اصلی ترین دلیل ناباروری در زنان است. در ادامه به برسی کامل دلایل می پدازیم:
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
- مشکلات تیروئید: هم پرکاری و هم کم کاری تیروئید می توانند جلوی تخمک گذاری را بگیرند.
- نارسایی زودرس تخمدان: یعنی تخمدان ها قبل از ۴۰ سالگی از کار می افتند.
- اسکار ناشی از جراحی (جای زخم): جراحی در ناحیۀ لگن ممکن است به لوله های فالوپ (لوله هایی که تخمدان را به رحم وصل می کنند) آسیب بزند یا باعث چسبندگی در آن ها شود. جراحی دهانۀ رحم هم گاهی می تواند باعث ایجاد چسبندگی یا کوتاه شدن دهانۀ رحم (سرویکس) شود.
- مشکلات مخاط دهانۀ رحم: در زمان تخمک گذاری، مایع مخاطی دهانۀ رحم رقیق تر می شود تا اسپرم راحت تر بتواند از آن عبور کند و به سمت تخمک برود. اگر این مایع مخاطی مشکل داشته باشد، می تواند باردار شدن را سخت تر کند.
- فیبروم ها: فیبروم ها توده های خوش خیمی (غیرسرطانی) هستند که در داخل یا اطراف رحم رشد می کنند و می توانند روی باروری تأثیر بگذارند. گاهی این فیبروم ها جلوی لانه گزینی تخمک بارور شده در رحم را می گیرند یا باعث بسته شدن لولۀ فالوپ می شوند.
- اندومتریوز: اندومتریوز بیماری ای است که در آن بافتی شبیه به لایۀ داخلی رحم، در جاهای دیگری بیرون از رحم رشد می کند. این بیماری می تواند به تخمدان ها یا لوله های فالوپ آسیب بزند و باعث مشکلات باروری شود.
- بیماری التهابی لگن (PID):بیماری التهابی لگن (PID) یک نوع عفونت در قسمت های بالایی دستگاه تناسلی خانم ها (شامل رحم، لوله های فالوپ و تخمدان ها) است. این بیماری اغلب در اثر عفونت های مقاربتی (STI) به وجود می آید. PID می تواند به لوله های فالوپ آسیب جدی بزند و باعث چسبندگی آن ها شود، طوری که حرکت تخمک به سمت رحم تقریباً غیرممکن می شود.
- عقیم سازی: بعضی خانم ها که دیگر نمی خواهند بچه دار شوند، روش عقیم سازی (بستن لوله ها) را انتخاب می کنند. در این روش، لوله های فالوپ بسته می شوند تا تخمک نتواند به رحم برسد. برگرداندن این عمل خیلی سخت است و حتی اگر لوله ها دوباره باز شوند، تضمینی برای باردار شدن وجود ندارد.
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs): مصرف طولانی مدت یا دوز بالای داروهایی مانند ایبوپروفن یا آسپرین، می تواند باردار شدن را سخت تر کند.
- شیمی درمانی: داروهای شیمی درمانی گاهی می توانند باعث نارسایی تخمدان شوند (یعنی تخمدان ها دیگر درست کار نکنند).
- داروهای نورولپتیک (ضدروان پریشی): این داروها که برای درمان سایکوز (روان پریشی) استفاده می شوند، گاهی می توانند باعث قطع پریود یا ناباروری شوند.
- اسپیرونولاکتون: دارویی برای درمان احتباس مایعات (اِدِم). باروری معمولاً حدود ۲ ماه بعد از قطع این دارو به حالت عادی برمی گردد.
- مواد مخدر غیرقانونی مانند ماری جوانا و کوکائین هم می توانند روی باروری و تخمک گذاری شما تأثیر منفی بگذارند.
تشخیص ناباروری خانم ها
اگر یک سال است که برای بارداری تلاش می کنید و نتیجه نگرفته اید، به پزشک مراجعه کنید. همچنین، در موارد زیر بهتر است زودتر به پزشک مراجعه کنید:
- سن: سن شما ۳۶ سال یا بیشتر است (چون قدرت باروری معمولاً بعد از ۳۵ سالگی سریع تر کم می شود).
- بارداری ها و فرزندان قبلی: اگر خانم هستید، پزشک در مورد زایمان های قبلی و مشکلات احتمالی در بارداری های گذشته سوال می کند. همچنین در مورد سقط جنین های احتمالی می پرسد. اگر آقا هستید، از شما پرسیده می شود آیا از روابط قبلی فرزندی دارید یا نه.
- مدت زمان تلاش برای بارداری: پزشک می پرسد چه مدت است که برای بارداری تلاش می کنید. بیشتر زوج ها (حدود ۸۰ درصد) که خانم زیر ۴۰ سال دارد و رابطۀ جنسی منظم بدون پیشگیری (هر ۲ تا ۳ روز یک بار) دارند، در طی یک سال باردار می شوند. از بین کسانی که سال اول باردار نمی شوند، حدود نصف آن ها در سال دوم موفق می شوند. اگر شما زیر ۴۰ سال دارید و زمان زیادی از شروع تلاشتان نگذشته، ممکن است پزشک توصیه کند کمی بیشتر صبر کنید.
- رابطۀ جنسی: از شما پرسیده می شود چند وقت یک بار رابطۀ جنسی دارید و آیا مشکلی در حین رابطه دارید یا نه. شاید صحبت کردن در مورد مسائل جنسی برایتان راحت نباشد، اما بهتر است با پزشک صادق باشید. گاهی مشکل باروری با رفع مشکلات مربوط به رابطۀ جنسی حل می شود.
- مدت زمان پس از قطع روش پیشگیری از بارداری: پزشک در مورد روش پیشگیری قبلی شما و زمانی که آن را کنار گذاشته اید، سوال می کند. گاهی مدتی طول می کشد تا اثر بعضی روش های پیشگیری از بین برود.
- سابقۀ پزشکی و علائم: پزشک در مورد بیماری هایی که دارید یا قبلاً داشته اید (از جمله عفونت های مقاربتی) سوال می کند. اگر خانم هستید، ممکن است در مورد منظم بودن پریودها و وجود خونریزی بین پریودها یا بعد از رابطۀ جنسی بپرسد.
- دارو: بعضی داروها می توانند روی باروری اثر بگذارند. پزشک در مورد داروهایی که مصرف می کنید سوال کرده و شاید داروهای جایگزین را پیشنهاد دهد. حتماً پزشک را در مورد تمام داروهایی که مصرف می کنید (حتی داروهای بدون نسخه، گیاهی یا مکمل ها) مطلع کنید.
- سبک زندگی: چند عامل مربوط به سبک زندگی می توانند روی باروری تأثیر بگذارند.
- معاینه بدنی توسط پزشک: پزشک بعد از صحبت کردن با شما، ممکن است معاینۀ بدنی انجام دهد یا شما را برای آزمایش های بیشتر ارجاع دهد.
- بررسی وزن: وزن شما را بررسی کند تا ببیند شاخص تودۀ بدنی (BMI) شما در محدودۀ سالم است یا نه.
- بررسی ناحیه لگنی: ناحیۀ لگن شما را معاینه کند تا از نظر وجود عفونت، توده یا حساسیت بررسی شوید؛ این موارد می توانند نشانۀ فیبروم، تومور تخمدان، اندومتریوز یا عفونت لگن باشند.
- آزمایش خون: با آزمایش خون می توان سطح هورمون پروژسترون را اندازه گیری کرد تا مشخص شود آیا تخمک گذاری انجام می شود یا نه. زمان انجام این آزمایش بستگی به منظم بودن پریودهای شما دارد. اگر پریودهای نامنظمی دارید، ممکن است آزمایشی برای اندازه گیری سطح هورمون های گنادوتروپین (که تخمدان ها را تحریک می کنند) درخواست شود.
- آزمایش کلامیدیا: کلامیدیا یک بیماری مقاربتی است که می تواند روی باروری اثر بگذارد. برای آزمایش، با یک وسیلۀ شبیه گوش پاک کن (سواب)، نمونه ای از سلول های دهانۀ رحم شما برداشته می شود. گاهی ممکن است به جای آن از آزمایش ادرار استفاده شود. اگر نتیجه مثبت باشد، با آنتی بیوتیک درمان می شوید.
- سونوگرافی: با سونوگرافی می توان وضعیت تخمدان ها، رحم و لوله های فالوپ شما را بررسی کرد. بعضی مشکلات رحمی مثل اندومتریوز یا فیبروم که با سونوگرافی دیده می شوند، می توانند جلوی بارداری را بگیرند. سونوگرافی همچنین می تواند نشان دهد که آیا لوله های فالوپ شما بسته هستند یا نه؛ بسته بودن لوله ها جلوی رسیدن تخمک به رحم را می گیرد. اگر سونوگرافی احتمال بسته بودن لوله ها را نشان دهد، پزشک شما را برای بررسی های دقیق تر (مانند لاپاراسکوپی) به متخصص معرفی می کند.
- سونوگرافی واژینال: دستگاه کوچکی (پروب) وارد واژن می شود تا تصویر دقیق تری از رحم، تخمدان ها و لوله های فالوپ شما به دست آید.
- هیستروسالپنگو-کنتراست-سونوگرافی (HyCoSy): نوع خاصی از سونوگرافی برای بررسی باز بودن لوله های فالوپ است. در این روش، مقدار کمی مایع مخصوص از طریق دهانۀ رحم به داخل رحم تزریق می شود و همزمان با سونوگرافی، حرکت این مایع در لوله های فالوپ بررسی می شود تا مشخص شود انسداد یا مشکلی وجود دارد یا نه.
- عکس برداری با اشعۀ ایکس (رادیوگرافی): هیستروسالپنگوگرام (HSG) : یک نوع عکس برداری با اشعۀ ایکس از رحم و لوله های فالوپ است که بعد از تزریق مادۀ رنگی مخصوص انجام می شود. این روش کمک می کند تا مشخص شود آیا انسدادی در لوله های فالوپ وجود دارد که جلوی حرکت تخمک به سمت رحم را گرفته باشد یا نه.
- لاپاراسکوپی: لاپاراسکوپی یک نوع جراحی کوچک است که با ایجاد یک برش بسیار کوچک در شکم انجام می شود. یک دوربین نازک (لاپاراسکوپ) از طریق این برش وارد می شود تا پزشک بتواند رحم، لوله های فالوپ و تخمدان های شما را به طور مستقیم ببیند. ممکن است همزمان، مایع رنگی به داخل لوله ها تزریق شود تا باز بودن آن ها بررسی شود. لاپاراسکوپی معمولاً فقط زمانی انجام می شود که احتمال وجود مشکلی مانند چسبندگی شدید (مثلاً به دلیل عفونت لگنی قبلی) یا انسداد لوله ها وجود داشته باشد.
جهت بررسی دقیق تر می توانید به پزشک متخصص زنان در کلینیک زنان و زایمان بیمارستان پارسا مراجعه کنید.
کلام آخر
دلیل ناباروری در زنان به عوامل زیادی بستگی دارد و تشخیص صحیح، نقش کلیدی در انتخاب بهترین مسیر درمانی دارد. خبر خوب این است که با پیشرفت های پزشکی امروز، بسیاری از مشکلات باروری قابل مدیریت و درمان هستند. به خاطر داشته باشید که تنها نیستید و برداشتن قدم اول برای دریافت کمک تخصصی، بسیار مهم است.
برای دریافت مشاوره تخصصی و آشنایی با گزینه های درمانی مناسب، همین امروز با کلینیک ناباروری بیمارستان پارسا تماس بگیرید یا برای رزرو نوبت اقدام کنید. ما در کنار شما هستیم تا این مسیر را با آگاهی و امید طی کنید.
